Ánh sáng giúp con người cảm thấy sảng khoái vào mỗi sáng thức dậy, và ngủ ngon vào ban đêm, là yếu tố hỗ trợ cho một lối sống lành mạnh. Chúng ta đã có lúc nào tự hỏi, vì sao lại thức dậy với ánh sáng mặt trời, và đi ngủ khi trời đã tối?
Hay khi chúng ta không tiếp xúc đủ ánh sáng vào ban ngày và tiếp xúc với nhiều ánh sáng vào ban đêm, điều này làm cho cơ thể khó chịu dẫn đến thay đổi thói quen và hành vi, và có vấn đề về giấc ngủ. Đó được gọi là sự thay đổi nhịp sinh học. Đơn giản hơn, khái niệm JetLag mà chúng ta hay đề cập đến là việc con người cảm thấy mệt mỏi, do cơ thể chưa điều chỉnh kịp thời khi di chuyển hai địa điểm có múi giờ khác nhau. Qua đó, chúng ta có thể thấy ánh sáng mặt trời có mối quan hệ mật thiết với nhịp sinh học của con người.
Circadian Lighting trong chiếu sáng
Circadian Lighting là ánh sáng nhân tạo được sử dụng để cung cấp một môi trường ánh sáng tối ưu cho không gian sống và làm việc trong nhà suốt cả ngày, để cân bằng nhịp sinh học của con người một cách bình thường.
Tiếp xúc nhiều ánh sáng vào buổi sáng và tránh ánh sáng vào ban đêm
Ánh sáng mặt trời, bao gồm tia sáng màu đỏ, cam, vàng, xanh lá, và xanh dương và nhiều sắc độ khác nằm giữa những màu này. Mỗi loại tia sáng có năng lượng và bước sóng khác nhau, và khi kết hợp lại chúng ta hay gọi nó là “ánh sáng trắng”, hay “ánh sáng xanh”. Ngoài ra, tia sáng có bước sóng dài mang ít năng lượng (tia sáng màu đỏ), tia sáng có bước sóng ngắn mang nhiều năng lượng hơn (tia sáng màu xanh).
Mắt là phương tiện để tiếp nhận ánh sáng ảnh hưởng đến nhịp sinh học, và độ nhạy của mắt đạt cực đại ở bước sóng ngắn. Từ hình minh hoạ Fig.1, dễ dàng nhận ra rằng ánh sáng có bước sóng ngắn chẳng hạn như bầu trời xanh có ảnh hưởng lớn đến nhịp sinh học của chúng ta. Do đó, nếu chúng ta tiếp cận ánh sáng mặt trời (bầu trời xanh có bước sóng ngắn) vào mỗi sáng sẽ có hiệu quả trong việc thiết lập lại các sai lệch trong nhịp sinh học. Ngoài ra, ánh sáng xanh có bước sóng ngắn có tác dụng ức chế tiết hormone melatonin (hormone gây buồn ngủ), cũng như nên tránh tiếp xúc ánh sáng này vào ban đêm vì gây cản trở giấc ngủ.
Ngày nay, cuộc sống hiện đại khiến chúng ta dành phần lớn thời gian ở trong nhà, và sử dụng kết hợp giữa ánh sáng tự nhiên và ánh sáng nhân tạo. Vì vậy, việc điều chỉnh lượng ánh sáng nhân tạo gần với ánh sáng tự nhiên nhất có thể là điều cần thiết từ ánh sáng (độ sáng) đến màu ánh sáng (nhiệt độ màu).
Fig. 2: Với ánh sáng tự nhiên 4000K vào buổi sáng sớm, 5000K~6500K vào ban ngày, và giảm nhiệt độ màu vào ban đêm cho nó tối nhất để có thể nghỉ ngơi là phương án mang lại hiệu quả.
Độ rọi trong thiết kế ánh sáng để đem lại hiệu quả sử dụng
Khi xem xét chiếu sáng trong nhà, điều chúng ta làm không phải chọn thiết bị chiếu sáng cho từng phòng, mà suy nghĩ về hành vi hoạt động để bố trí ánh sáng sao cho phù hợp với từng hoạt động đó. Ngoài ra, độ sáng của một không gian là giá trị tương đối, điều quan trọng hơn là phải xem xét sự cân bằng độ sáng với các khu vực xung quanh trên khía cạnh tổng thể.
Fig.3, là thông số độ sáng dành cho mỗi hành vi theo JIS (Japanese Industrial Standards), dùng để hướng dẫn trong quá trình thiết kế ánh sáng kiến trúc.
Về tổng thể, độ rọi chung của cả phòng khách và phòng ăn (không gian mọi người nghỉ ngơi và thư giãn) được khuyến nghị ở mức 30~75lx, mức không quá sáng. Trong khi, các độ rọi cục bộ được bố trí tùy theo hành vi: bàn ăn (200~500lx), đọc sách (300~750lx), hoạt động thủ công (750~1500lx). Dựa vào phạm vi độ rọi, các nhà thiết kế ánh sáng sẽ xác định độ rọi chính xác sau khi xác nhận chức năng thị giác của người sử dụng, cũng như mức độ phản chiếu của nội thất.
Đối với không gian ngủ nghỉ, độ rọi trung bình từ 15~30lx, và ánh sáng không gian cục bộ được bố trí thêm để phù hợp với hành vi như đọc sách, trang điểm…
Chiếu sáng, và mối quan hệ với cuộc sống hàng ngày
Chiếu sáng có vai trò quan trọng trong cuộc sống hàng ngày, hỗ trợ thị giác, mang lại sự an tâm và an toàn. Hơn nữa, ánh sáng đầy màu sắc làm cho không gian và cuộc sống trở nên thú vị và thoải mái về tâm lý. Do đó, thiết kế chiếu sáng không chỉ xem ở khía cạnh “đẹp” mà còn cả việc “duy trì sức khỏe”. Ngoài ra, cùng với sử dụng ánh sáng đúng cách còn tiết kiệm năng lượng và tài nguyên, mang lại hiệu quả SDGs (Mục tiêu phát triển bền vững).